Chứng chỉ tiền gửi cần cái nhìn “khắt khe hơn” của NHNN

Thời gian gần đây, hàng loạt ngân hàng đã và đang đua nhau phát hành chứng chỉ tiền gửi (Certificate of Deposit - CD). Lãi suất được các ngân hàng đẩy lên mức rất cao, tới 9,2%/năm đối với các khoản đầu tư trên 5 tỉ đồng và kỳ hạn 60 tháng tại VPBank hay tới 8,88%/năm đối với các khoản đầu tư kỳ hạn bảy năm tại Sacombank.

VPBank là một trong những ngân hàng phát hành chứng chỉ tiền gửi. Ảnh: T.L

 

Nhiều quan điểm cho rằng hệ thống ngân hàng đối mặt với áp lực thanh khoản nên phải tăng lãi suất để đẩy mạnh huy động vốn. Từ đó, một số chuyên gia dự báo lãi suất cho vay sẽ có xu hướng tăng lên trong thời gian tới... Để có thể đánh giá về nhận định trên thì cần phải đi sâu tìm hiểu bản chất của công cụ CD.

Theo định nghĩa chung nhất hiện nay thì CD là một loại giấy tờ có giá do ngân hàng phát hành để huy động vốn từ các cá nhân và tổ chức (kể cả tổ chức tín dụng) khác.

“Chạy đua” phát hành CD không phải xuất phát từ áp lực thanh khoản

Việc lãi suất trên thị trường liên ngân hàng (interbank) liên tục duy trì quanh mức 5%/năm, kỳ hạn một tuần từ sau Tết Âm lịch đến nay là diễn biến trái ngược với xu hướng của nhiều năm gần đây. Thời điểm sau Tết Âm lịch, thông thường thanh khoản của hệ thống luôn trong trạng thái dư thừa do tín tăng trưởng âm. Do đó, mặt bằng lãi suất trên interbank sẽ ở mức thấp.

Cho nên, nhận định thanh khoản của toàn hệ thống ngân hàng không còn dồi dào như diễn biến của năm 2016 là có cơ sở.

Cả chứng chỉ tiền gửi (CD) và trái phiếu đều đang được ghi nhận vào vốn cấp 2 của các ngân hàng khi xác định CAR (hệ số an toàn vốn tối thiểu). Nếu NHNN không xem xét sửa đổi lại quy định này thì việc tính toán và giám sát hệ số CAR có thể sẽ thiếu chính xác.

Nguyên nhân là do tốc độ tăng trưởng tín dụng đang cao hơn huy động. Theo số liệu không chính thức, tính đến hết tháng 2-2017, trong khi tín dụng của toàn hệ thống tăng trưởng trên 2%, thì huy động vốn chỉ tăng khoảng 1,2% so với cuối năm 2016. Ngoài ra, chúng ta cũng cần lưu ý rằng CD của hầu hết ngân hàng đều là dài hạn, trên 12 tháng. Việc huy động vốn dài hạn luôn là bài toán khó khăn của tất cả ngân hàng. Do vậy, nếu các ngân hàng đang thực sự gặp khó khăn về thanh khoản thì họ cần phải đẩy mạnh huy động vốn ngắn hạn (kỳ hạn dưới 12 tháng) thay vì dài hạn như hiện nay.

Vậy, mục tiêu của các ngân hàng là gì?

Việc phát hành CD với kỳ hạn trên năm năm của các ngân hàng gần đây là động thái nhằm cùng một lúc hướng hai mục tiêu (i) Tăng nguồn vốn dài hạn nhằm cải thiện chỉ số nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung và dài hạn. Theo quy định tại Thông tư số 06/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 36/2014 thì chỉ số này áp dụng cho các ngân hàng thương mại sẽ giảm từ 60% xuống còn 50% kể từ ngày 1-1-2017 và xuống còn 40% kể từ ngày 1-1-2018 (ii) Bổ sung nguồn vốn cấp 2 (tier 2 capital) nhằm cải thiện hệ số CAR (Capital Adequacy Ratio - Hệ số an toàn vốn tối thiểu).

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh và lưu ý rằng để nguồn vốn huy động từ CD được tính vào vốn cấp 2 thì trong điều kiện và điều khoản phát hành phải có quy định về nợ thứ cấp hay nợ dưới chuẩn (subordinated debt). Theo đó, CD là các khoản nợ thứ cấp, khi giải thể ngân hàng thì người sở hữu CD chỉ được thanh toán sau khi ngân hàng đã thanh toán hết cho tất cả các chủ nợ khác.

Các ngân hàng chọn phát hành CD thay phát hành trái phiếu để tăng vốn cấp 2 vì các lý do sau:

Thứ nhất, thủ tục phát hành CD đơn giản hơn rất nhiều so với trái phiếu. Các ngân hàng hoàn toàn tự chủ động mà không cần phải xin phép và báo cáo cho bất kỳ cơ quan quản lý nào, kể cả Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Trong khi đó, nếu phát hành riêng lẻ trái phiếu thì trước và sau phát hành ngân hàng sẽ phải báo Bộ Tài chính và NHNN. Còn nếu phát hành ra công chúng (trên 100 nhà đầu tư) thì cần phải có sự chấp thuận của cả NHNN và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Thời gian để hoàn tất việc huy động vốn có thể kéo dài từ hai đến ba tháng.

Thứ hai, việc các ngân hàng phát hành trái phiếu cho lẫn nhau như các năm trước đây sẽ không được ghi nhận vào vốn cấp 2. Trước đây, các ngân hàng thường chọn phát hành trái phiếu vì tính thanh khoản của trái phiếu cao hơn CD nhiều. Họ có thể dễ dàng cầm cố để vay vốn trên thị trường liên ngân hàng khi có nhu cầu.

Thứ ba, đó là vấn đề về thuế thu nhập. Thu nhập có được (interest) khi đầu tư vào CD sẽ được miễn thuế, trong khi đó nhà đầu tư sẽ phải chịu thuế thu nhập khi đầu tư vào trái phiếu. Vì vậy, thông thường lãi suất của CD sẽ thấp hơn lãi suất của trái phiếu có cùng kỳ hạn.

Cần có sự phân biệt rõ ràng về vai trò của CD

Theo quy định hiện hành thì CD là giấy tờ có giá. Trong khi CD là một công cụ của thị trường tiền tệ (huy động vốn ngắn hạn) thì trái phiếu lại là một công cụ của thị trường vốn (huy động vốn dài hạn). Tuy nhiên, cả hai đều đang được ghi nhận vào vốn cấp 2 của các ngân hàng khi xác định CAR. Nếu các cơ quan quản lý nhà nước mà trực tiếp là NHNN không xem xét sửa đổi lại quy định này thì việc tính toán và giám sát hệ số CAR có thể sẽ thiếu chính xác.

Các ngân hàng có thể phát hành CD cho nhau như đã từng thực hiện với trái phiếu, hay phát hành cho một số cá nhân, tổ chức có liên quan, sau đó lại được chính ngân hàng chiết khấu lại với mức lãi suất bằng hoặc thấp hơn... nhưng không có nghĩa vụ phải báo cáo lên các cơ quan quản lý. Do đó, bản chất nguồn vốn tự có của các ngân hàng sẽ bị bóp méo.

Tuy nhiên, quan trọng hơn, việc lạm dụng công cụ dưới chuẩn này (CD kỳ hạn trên hai năm) sẽ ảnh hưởng đến hình ảnh và uy tín của cả hệ thống ngân hàng Việt Nam trước các tổ chức tài chính, các quỹ đầu tư quốc tế. Theo đó, chi phí huy động vốn quốc tế của các ngân hàng nói riêng và của Việt Nam nói chung sẽ ở mức cao do có hệ số tín nhiệm (ratings) sẽ thấp.

Nhà đầu tư cần lưu ý gì khi đầu tư vào chứng chỉ tiền gửi? Theo thông lệ quốc tế (standard) thì CD là một công cụ của thị trường tiền tệ, nhằm mục đích huy động vốn ngắn và trung hạn, kỳ hạn tối đa thường chỉ khoảng hai năm. Do đó, CD có kỳ hạn năm năm hay bảy năm được xem là một loại giấy tờ có giá dưới chuẩn (non standard). Chính vì vậy mà vào thời điểm cuối năm 2016, Vietcombank và ACB vẫn lựa chọn phương án phát hành trái phiếu kỳ hạn 10 năm. Lãi suất của CD thông thường cao hơn lãi suất huy động nhưng thấp hơn lãi suất phát hành trái phiếu cùng kỳ hạn. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý là lãi suất của CD chỉ cố định trong năm đầu tiên, còn những năm sau sẽ được thả nổi (thường neo theo lãi suất tiết kiệm kỳ hạn 12 tháng). Đối với người có tiền nhàn rỗi trong vài năm, đầu tư vào CD có vẻ là một lựa chọn hợp lý hơn gửi tiết kiệm nếu nhìn về lãi suất. Đổi lại, thông thường CD có điều khoản không được rút trước hạn (đối với tiền gửi tiết kiệm thì được rút trước hạn, được nhận lãi suất không kỳ hạn). Các ngân hàng thương mại thường “làm mờ” hạn chế này của CD bằng việc cho phép tự do chuyển nhượng hoặc cầm cố để vay vốn từ ngân hàng. Tuy nhiên, thực tế việc chuyển nhượng CD sẽ khá khó khăn do ít người mua, còn nếu cầm cố thì mức chênh lệch lãi suất sẽ khá cao. Với các đặc trưng trên, CD có kỳ hạn dài chỉ thực sự phù hợp với những khoản tiền nhàn rỗi dài hạn và người mua phải chấp nhận rủi ro khó chuyển đổi thành tiền mặt khi cần gấp. >> Liên hệ Mở tài khoản chứng khoán - Tư vấn Đầu tư Chứng khoán Ngọc Khanh - Phong Hiếu Thời Báo Ngân Hàng