Từ thời xa xưa, ở Sài Gòn đã phổ biến câu nói “Ăn mày Tàu".
Là vì đi ăn xin ở đâu thì đi, nhưng không thể vào khu người Hoa ở
Chợ Lớn để xin được, vì người Hoa tuyệt đối không cho tiền người đi ăn
xin, mà ngược lại họ sẵn sàng đưa tay ra để giúp đỡ, tạo cơ hội công ăn
việc làm cho người nghèo khổ, sa cơ lỡ vận, để tự mưu sinh và sau đó có
thể làm giàu.
Với người Hoa, cái gì cần xài, không sợ tốn kém, cái gì lãng phí khó mà móc được “hầu bao” của họ. Tướng quân Quản Trọng cũng đã từng khuyên vua, "Bệ hạ nên cho dân nghèo cái cần câu, hơn là cho con cá".
Đối
với cộng đồng người Hoa sinh sống tại Việt Nam hay với quốc gia nào
khác, họ đều mang theo tinh hoa của triết lý này để thi thố làm ăn nơi
xứ lạ, quê người. Nhiều câu châm ngôn trong cuộc sống và kinh doanh mà
người Hoa nào cũng thuộc lòng và nhắc nhở cho nhau như: "Buôn Ngô buôn Tàu, không giàu bằng buôn hà tiện", hay "Biển rộng mặc biển, thuyền chèo có ngăn”…
Không thể phủ nhận tính cần và kiệm của người Hoa. Hai
chữ “cần, kiệm” không chỉ có ý nghĩa triết lý suông, mà nó đã trở thành
triết lý kinh doanh của người Hoa trong mọi thời đại. Vào các thập niên
đầu và giữa thế kỷ XX, có nhiều tấm gương làm giàu nay đã trở thành
giai thoại từ cộng đồng người Hoa ở Sài Gòn.
Chuyện
kể rằng, Quách Đàm và chú Hỏa xuất thân từ nghèo khó, cuộc sống của họ
chỉ dựa vào gánh ve chai, nhưng do cần kiệm miệt mài làm việc mà họ trở
thành đại phú gia thời ấy. Hay giai thoại "công tử co thùng",
đối với các đại phú gia Hoa kiều trước khi muốn con cái gìn giữ và phát
triển sản nghiệp của gia đình, họ gửi các chàng công tử này đến các cơ
sở để rèn luyện tính kiên nhẫn ngay từ nhỏ.
Để
xin được vào làm việc tại một cơ sở nào, họ cũng phải trải qua quá
trình xét tuyển như những người công nhân khác. Khi được tuyển vào, công
việc trước tiên các chàng công tử này là phải xuống bếp cọ thùng như
những công nhân. Đây là một cách đào luyện con cái họ khi trở thành
doanh nhân có đủ kinh nghiệm và tính kiên nhẫn trong vai trò người chủ
trong tương lai.
Một yếu tố khác mang tính đặc trưng của người Hoa. Đó là tính cộng đồng của họ rất cao.
Trong kinh doanh, họ lập ra nhiều bang hội, nhưng các bang hội không
phải là nơi tụ hội ăn chơi mà để nâng đỡ, tạo cơ hội cho mọi người trong
cộng đồng có thể gây dựng cơ nghiệp làm ăn.
Trước
khi có tín dụng ngân hàng cho vay dự án kinh doanh, các bang hội người
Hoa đã biết triển khai tín dụng, qua hình thức "hụi thảo", một loại hình chung tay giúp vốn cho những người muốn ra làm ăn nhưng thiếu vốn.
Nhưng sau khi giúp vốn, người Hoa còn tích cực hơn với "hậu tín dụng",
đó là chung tay giúp doanh nghiệp còn non trẻ. Nếu là mở hàng ăn thì họ
kéo nhau đến ăn, nếu sản xuất giày dép thì họ tìm đến mua giày…
Nhưng
trước hết, chính những đối tác được giúp đỡ đó phải chứng tỏ sự tích
cực về tính kiệm cần cao độ. Một số đại gia có thương hiệu vang dội ngày
nay là do từng được giúp và áp dụng tinh thần kiệm cần, như thương hiệu
giày dép Bình Tiên, bánh ngọt Đức Phát… là những điển hình cụ thể.
Bắt
đầu là "tiểu phú do cần" sau trở thành "đại phú do trời". Trời nói ở
đây là thời cơ khách quan đưa tới. Nhưng thời cơ chỉ đưa tới cho những
ai có tâm thành, sẵn sàng năng lực để tiếp nhận khai thác. Đến đây thì
triết lý kinh doanh phương Đông của người Hoa đã gặp triết lý kinh doanh
của phương Tây, "Hãy tự giúp mình trước, rồi trời sẽ giúp anh sau".
Nhiều nhà nghiên cứu lý giải việc kinh doanh thành công của người Hoa là vì họ rất coi trọng chữ tín, trong làm ăn họ luôn đặt chữ tín lên hàng đầu. Trong
nhiều lần tiếp xúc với giới truyền thông, một cựu Phó Tổng của Công ty
CP Kinh Đô, cho biết: “Người Hoa có tầm nhìn kinh doanh rộng và dài. Họ
luôn nhạy bén, có khát vọng đột phá, đi đầu và làm ăn lớn, chữ “tín”
cũng xuất phát từ chỗ này”.
Công ty bánh Kinh
Đô (trước 1975 có tên gọi là Công ty Đô Thành), ban đầu chỉ là cơ ngơi
nhỏ tại quận 6, Sài Gòn nhưng bây giờ cơ ngơi của Kinh Đô có tới 9 công
ty, có mặt từ Nam chí Bắc. Trên thương trường, Kinh Đô có thể xem là một
trong những đại gia đáng gờm trong ngành sản xuất mặt hàng bánh kẹo...
Theo
Tiến sĩ Trần Khánh, Viện Nghiên cứu Đông Nam á, những nét đặc trưng về
văn hóa kinh doanh người Hoa: “Nền tảng gia đình và chữ “tín” là báu
vật; đề cao vai trò của tổ chức xã hội, nghiệp đoàn truyền thống; chấp
nhận mạo hiểm và quyết đoán trong kinh doanh, được sự giúp đỡ đắc lực
của tập thể, gia đình và bè bạn; đa dạng hóa, đa phương hóa hoạt động
đầu tư; kết hợp giữa cách làm truyền thống với kiến thức và thực tiễn
kinh doanh hiện tại...”.
Tại TP.HCM, cộng đồng người Hoa chỉ chiếm 7% dân số (khoảng 500.000 người), nhưng tỉ trọng doanh nghiệp người Hoa lại chiếm 30% trên tổng số doanh nghiệp có mặt tại Thành phố, nơi được xem có vị trí đầu tàu kinh tế của cả nước.
Điều
đáng nói, hầu hết các doanh nghiệp này đều ăn nên làm ra, trong đó
không ít doanh nghiệp có sản phẩm chủ lực cho thị trường, rất quen thuộc
với người tiêu dùng không chỉ ở TP.HCM mà còn trong phạm vi cả nước.
Chẳng hạn Công
ty CP Bánh kẹo Kinh Đô, Công ty Bút bi Thiên Long, Công ty Dệt Thái
Tuấn, Công ty Dây cáp điện Tân Cường Thành, Công ty CP Sản xuất ống thép
Hữu Liên - Á Châu...
Trước 1975, khi
Sài Gòn là “thủ đô” của chính quyền cũ, khu vực Chợ Lớn là nơi tập trung
hàng nhập khẩu và hàng nội địa lớn nhất ở các tỉnh phía Nam. Người Hoa
gần như giữ độc quyền về hoạt động thương mại (khoảng gần 90% bán buôn,
50% bán lẻ, 80% - 90% xuất nhập khẩu…).
Những
nhà buôn tầm cỡ của người Hoa thường là những đại lý độc quyền, tổng
phát hành và phân phối hàng cho các đại lý nhỏ, các cơ sở kỹ nghệ, sản
xuất, kinh doanh. Họ có quan hệ làm ăn buôn bán với hơn 40 nước ở khu
vực và trên thế giới.
Bên cạnh hệ thống
các nhà buôn lớn, người Hoa ở quận 5 và Chợ Lớn còn làm chủ nhiều tiệm
buôn nhỏ, vừa bán sỉ, vừa bán lẻ, đủ mọi mặt hàng, giống như những cửa hàng tạp hóa, mà người Hoa thường gọi là “chạp phô”.
Chợ
Lớn thực sự giữ vai trò trung tâm, chi phối thị trường thành phố Sài
Gòn và Nam Việt Nam, tại khu vực này có một hệ thống chợ quy mô lớn,
hoạt động có tính chất chuyên ngành như chợ Bình Tây, An Đông, La Cai,
Tân Thành, Hòa Bình, Kim Biên…
(Theo Trí Thức Trẻ)
