Từ rất lâu rồi, người Việt, điển hình như Bạch Thái
Bưởi đã giong buồm ra biển lớn với dáng vóc tự tin, đàng hoàng và những
bài học về đối nhân xử thế, phép kinh thương…
Nội dung nổi bật:
- Sang Pháp: Năm
1895, khi mới 21 tuổi, nhờ thông minh, lanh lợi, giỏi tiếng Pháp, chàng
trai Việt Bạch Thái Bưởi được sang Paris để giới thiệu sản phẩm gian
hàng xứ Bắc Kỳ. Về nước, Bạch Thái Bưởi xin nghỉ việc vì "đã chọn được
con đường riêng và muốn làm cho Hà Nội cũng tươi đẹp như Paris”.
- Làm ăn với Pháp:
Ông là đối tác chính cung cấp nguyên liệu cho dự án xây dựng tuyến
đường sắt lớn nhất Đông Dương lúc bấy giờ, bắt đầu bằng việc xây cây cầu
dài 3.500 m nối Hà Nội với Gia Lâm.
- Kinh doanh nhiều lĩnh vực: Mở hãng
cầm đồ ở Nam Định, mở hiệu cơm Tây ở Thanh Hóa, mở đại lý rượu ở Thái
Bình, thầu thuế chợ tại chợ Nam Định; tỉnh Thanh Hóa; Vinh - Bến
Thủy. Ông thắng lớn trước đối thủ là các thương thuyền Hoa kiều đang giữ vị trí độc quyền khai thác hai tuyến đường thủy Nam Định - Hà Nội, Nam Định - Bến Thủy.
- Mở công ty ở Hải Phòng:
Từ tháng 4.1916, Bạch Thái Bưởi chính thức lập nghiệp ở Hải Phòng. Cơ
ngơi đồ sộ của ông nằm trên bờ sông Tam Bạc và thành lập Giang hải luân
thuyền Bạch Thái công ty.
- Chúa sông Bắc Kỳ:
Đến năm 1919, Công ty Bạch Thái còn mở thêm chi nhánh ở nhiều địa
phương khác. Tổng số tàu lớn nhỏ của ông lên đến 30 chiếc, chưa kể đến
các thuyền phụ; 20 sà lan; 13 chiếc cầu tàu đứng, 16 chiếc cầu tàu nổi…
“Tôi muốn làm cho Hà Nội cũng tươi đẹp như Paris”
Có
tài liệu cho rằng Bạch Thái Bưởi vốn họ Đỗ, nhà nghèo, mẹ buôn gánh bán
bưng, cha mất sớm. Lúc ấy, có một người họ Bạch nhà giàu nhưng không có
con trai, thấy ông ngoan ngoãn, chịu thương chịu khó nên nhận làm con
nuôi và đổi sang họ Bạch.
Lại cũng
có tài liệu nói rằng, hồi ông mới chập chững vào nghề kinh doanh đường
thủy, có hùn vốn với bà phán Thái nên mới đặt tên là Thái - Bưởi. Còn họ
Bạch là trắng, không lấy họ của riêng ai.
Những
trang ghi chép về ông bắt đầu rõ dần từ năm 1895, khi hội chợ Bordeaux
được tổ chức tại Pháp. Bấy giờ, Thống sứ Bắc kỳ muốn chọn một người Việt
thông minh, lanh lợi, giỏi tiếng Pháp để giới thiệu sản phẩm của gian
hàng xứ Bắc kỳ. Bạch Thái Bưởi được chọn, qua đề cử của Công sứ Bonnet.
Sang Pháp, chàng trai Việt mới 21 tuổi choáng ngợp trước sự văn minh,
tiến bộ của Paris hoa lệ nhưng không ai biết anh nghĩ gì trong đầu.
 Bạch Thái Bưởi (1874 - 1932), doanh nhân người Việt nổi tiếng, từ tay trắng làm nên nghiệp lớn. Ông được xếp vào danh sách bốn người giàu có nhất Việt Nam vào những năm đầu của thế kỷ 20 (nhất Sĩ, nhì Phương, tam Xương, tứ Bưởi) |
Về
nước, Bạch Thái Bưởi đến gõ cửa phòng chủ hãng thầu công chánh để xin
nghỉ việc. Quyết định của Bạch Thái Bưởi khiến cho chủ hãng kinh ngạc.
Ông không thể ngờ, có một người An Nam dám nghỉ việc khi hằng tháng được
nhận đồng lương khiến nhiều người đang thèm muốn.
Ông
Bưởi khẳng khái: “Thưa, tôi đã chọn đường đi của tôi!”. Nhưng ngay lúc
đó chàng trai trẻ chưa biết chính xác con đường của mình là gì. Mãi sau
này, ông mới kể lại: “Không biết. Nhưng tôi muốn làm cho Hà Nội cũng
tươi đẹp như Paris”.
Chữ tín và lòng tin
Khi
mà việc làm ăn với người Pháp chẳng bao giờ nằm trong suy nghĩ của
những nhà buôn đất Hà thành thì Bạch Thái Bưởi lại tính một nước cờ rộng
hơn: trở thành đối tác chính cung cấp nguyên liệu cho dự án xây
dựng tuyến đường sắt lớn nhất Đông Dương lúc bấy giờ, bắt đầu bằng việc
xây cây cầu dài 3.500 m nối Hà Nội với Gia Lâm.
Nhu
cầu chính và quan trọng nhất lúc đó mà ông có thể đáp ứng được chính là
các thanh tà vẹt. “Phải biết cung cấp cái mà người ta đang thiếu, cái
mà người ta đang cần và phải kịp thời”, Bạch Thái Bưởi tâm niệm. Để có
số vốn lớn, ông hùn tiền với một người Pháp cùng ý hướng. Họ chuyên khai
thác gỗ làm tà vẹt bán cho Sở Hỏa xa Đông Dương.
Sau
khi tích lũy số vốn lớn, Bạch Thái Bưởi quyết tâm lao vào một hướng đi
mới. Không phải chờ đợi lâu, khi hay tin chính phủ bảo hộ mở cuộc đấu
giá lĩnh trưng nhà cầm đồ Nam Định, Bạch Thái Bưởi tham gia. Kết quả ông
đã thắng thầu. Đó là năm 1906.
Trong
hãng cầm đồ của mình, ông chủ ý chỉ sử dụng người Việt giúp việc, ông
muốn chứng minh rằng, ta không thua kém ai trên thương trường. Họ đã nắm
các cương vị quản lý, giám định, thủ quỹ… Nhiều người nhà trong gia
đình ông - kể cả vợ - không đồng tình, sợ rằng với số vốn lớn, với công
việc như thế nếu giao tất tần tật cho người ngoài khi họ phản thì chỉ có
vỡ nợ!
Ông chỉ cười nói: “Kinh
doanh trên thương trường người Hoa hơn ta là ở chỗ có chữ tín. Chẳng lẽ
người Việt ta không làm được như thế sao? Ta có thật lòng tin người thì
người mới tin ta”.
Sau khi
hãng cầm đồ ở Nam Định đã làm ăn phát đạt, ông về Thanh Hóa mở hiệu cơm
Tây, mở đại lý rượu ở Thái Bình. Không những thế ông còn đứng ra kinh
doanh ở nhiều lĩnh vực mà chưa mấy ai thấy được mối lợi to lớn. Ông đứng
ra… thầu thuế chợ! Ông thâu tóm nguồn lợi thuế chợ Nam Định; tỉnh Thanh Hóa; Vinh - Bến Thủy. Công việc này chỉ chấm dứt vào năm 1912.
Bạch
Thái Bưởi nắm được thời cơ và đã đi “một bước” trước người khác. Nhờ
đó, ông trở nên giàu có. Sau khi ngưng thầu thuế chợ, ông là người Việt
Nam đầu tiên ở miền Bắc thừa tiền để sắm… xe hơi vào năm 1913!
Nhà tư bản
Bạch
Thái Bưởi nhận thấy rằng, tuyến đường thủy Nam Định - Hà Nội, Nam Định -
Bến Thủy (Nghệ An) luôn đông khách, đó là một mối lợi lớn nếu biết khai
thác. Đến lúc ấy chỉ có người Hoa, người Pháp thống lĩnh, chẳng lẽ mình
lép vế đứng nhìn sao? Khát vọng này đã đưa Bạch Thái Bưởi trở thành
người Việt Nam đầu tiên kinh doanh ngành vận tải đường sông.
Năm
1909 hãng Marty - D’Abbadie vừa hết hạn ký hợp đồng với nhà nước, ông
thuê ngay ba chiếc tàu của họ và đổi lại thành tên Việt: Phi Phượng
(Phénix), Phi Long (Dragon) và Bái Tử Long (Fai Tsi Long). Từ đây, Bạch
Thái Bưởi cho tàu của mình chạy tuyến Nam Định - Hà Nội và Nam Định -
Bến Thủy. Ông chấp nhận đối đầu với các thương thuyền Hoa kiều đang giữ
vị trí độc quyền khai thác hai tuyến đường thủy này.
Sau
khi đánh bại đối thủ cạnh tranh trên tuyến đường Nam Định - Hà Nội, Nam
Định - Bến Thủy (Nghệ An), Bạch Thái Bưởi bắt đầu cho tàu chạy thêm
tuyến đường Hải Phòng. Chỉ sau hai năm mở thêm tuyến đường Hải Phòng,
Bạch Thái Bưởi khuếch trương thêm nhiều chi nhánh.
| ||||||||||||||||
Ngoài
trụ sở chính tại Nam Định thì ngày 1.6.1914, ông mở thêm chi nhánh Bến
Thủy (Nghệ An). Ngày 1.8.1914, ông lại mở chi nhánh ở Hà Nội. Từ đây,
trong lịch các tàu thủy chạy tuyến đường Hà Nội - Hải Phòng, Hà Nội -
Nam Định, Hà Nội - Tuyên Quang, Hà Nội -Chợ Bờ... có tàu của Bạch Thái
Bưởi.
Năm 1915, một lần nữa tên tuổi Bạch Thái Bưởi càng vang dội trên thương trường.
Đó là năm Công ty Marty - D’Abbadie phá sản. Ngoài việc mua đứt ba
chiếc tàu thuê lâu nay, ông còn mua luôn mấy chiếc khác nữa - kể cả
chiếc thuyền bề thế nhất của công ty này.
Từ
tháng 4.1916, Bạch Thái Bưởi chính thức lập nghiệp ở Hải Phòng. Cơ ngơi
đồ sộ của ông nằm trên bờ sông Tam Bạc. Bạch Thái Bưởi cũng chính thức
tuyên bố thành lập Giang hải luân thuyền Bạch Thái công ty. Tại
các trụ sở của ông, trên vị trí cao nhất người ta bắt đầu thấy phấp phới
ngọn cờ hiệu màu vàng, có hình mỏ neo và ba ngôi sao đỏ.
Đến
năm 1919, Công ty Bạch Thái còn mở thêm chi nhánh ở nhiều địa phương
khác. Tổng số tàu lớn nhỏ của ông lên đến 30 chiếc, chưa kể đến các
thuyền phụ; 20 sà lan; 13 chiếc cầu tàu đứng, 16 chiếc cầu tàu nổi…
Ngoài tàu mang tên các anh hùng dân tộc, ông còn có các tàu Phi Thượng,
Phi Long, Phi Hổ, Bái Tử Long, Khâm Sai, Kinh Lược, Tổng Đốc, Yên Bái,
Phố Lu, Chợ Bờ… Các tàu này chạy trên 17 tuyến đường thủy từ Hà Nội, Nam
Định, Hải Phòng cho đến Tuyên Quang…; kể cả vùng thượng du Bắc kỳ.
Nơi
đến xa nhất là Bến Thủy do hai tàu Phi Hổ và Bái Tử Long đảm nhiệm.
Tuyến khó đi nhất lên vùng thượng du Bắc kỳ, do tàu Chợ Bờ đảm nhiệm.
Trong số các tàu, tàu chở nhiều hành khách nhất là tàu Phi Phụng chạy
tuyến Hà Nội - Nam Định chở đến 1.200 người.
Ra biển lớn
Người
đương thời xưng tụng ông là “Chúa sông Bắc kỳ”, nhưng khát vọng của chủ
nhân Công ty Bạch Thái thì muốn giong buồm vượt vùng biển rộng lớn hơn
nhiều. Dấu mốc cho khát vọng vượt biển để chinh phục thế giới chính là
việc Bạch Thái Bưởi tổ chức thiết kế và tự thực hiện chiếc tàu lớn đầu
tiên của Việt Nam, tàu Bình Chuẩn.
Một
trong những chứng nhân khách quan nhất của hoạt động này là nhà báo
người Hoa Quan Dục Nhân. Ông viết một bài dài về chuyện này, đăng trên
các báo ở Quảng Đông như Nhân quyền báo, Tổng thương hội báo, Đại công
báo… Nhà báo Thượng Chi đã dịch lại và cho in trên Nam Phong tạp chí số
32 (1920): “Người bạn đưa ta đến nhà máy Công ty Bạch Thái; trong công
ty ấy vẫn có nhiều người Trung Hoa ta làm công. Xem bấy nhiêu cũng đủ
biết cái thương nghiệp của họ đã có cái cảnh tượng tiến hóa hẳn rồi”.
Bạch
Thái Bưởi còn dự định tạo dựng nhiều công trình như xây một nhà máy xay
gạo ở Nam Định với những thiết bị tân tiến mua tận Hambourg (Đức),
chương trình đặt ống cống, xây nhà máy nước, dựng nhà máy điện cho thành
phố Nam Định và cả việc đặt đường sắt Nam Định - Hải Phòng. Rất tiếc
ông không thực hiện được những dự định này.
Bạch Thái Bưởi mất ngày 22.7.1932 tại Hải Phòng, sau một cơn đau tim, ở tuổi 58.
Thanh niên
