Khái niệm
Thị
trường OTC hay còn gọi là thị trường phi tập trung, là thị trường được
tổ chức không dựa vào một mặt bằng giao dịch cố định như thị trường sàn
giao dịch (thị trường giao dịch tập trung), mà dựa vào một hệ thống vận
hành theo cơ chế chào giá cạnh tranh và thương lượng thông qua sự trợ
giúp của các phương tiện thông tin. Thị trường OTC không có một không
gian giao dịch tập trung. Thị trường này thường được các CTCK cùng nhau
duy trì, việc giao dịch và thông tin được dựa vào hệ thống điện thoại và
Internet với sự trợ giúp của các thiết bị đầu cuối.
Tính
thanh khoản của các loại chứng khoán trên thị trường OTC thường thấp
hơn thị trường giao dịch tập trung, chứa đựng nhiều rủi ro hơn, song
cũng có thể đem lại nhiều lợi nhuận hơn.
Một số đặc trưng cơ bản
-
NĐT và tổ chức của các NĐT: việc tham gia thị trường OTC rất đơn giản.
Tuy nhiên, hoạt động của các NĐT trên thị trường không phải là độc lập,
mà thường lập thành các nhóm, hội, diễn đàn để trao đổi thông tin với
nhau.
-
Hàng hoá của thị trường: là các loại cổ phiếu của các DN cổ phần, có
triển vọng phát triển, chuẩn bị niêm yết trên thị trường giao dịch tập
trung hoặc có những lợi thế thương mại riêng biệt.
-
Việc mua bán cổ phiếu trên thị trường OTC được thực hiện theo phương
thức “thuận mua, vừa bán” mà không bị bất cứ một lực bên ngoài nào (giới
hạn giá, lượng cổ phiếu…) tác động. Nói chung, cơ chế mua - bán các
loại chứng khoán trên thị trường OTC theo cơ chế thị trường.
- Phương thức mua bán, giao dịch:
+
Bên mua và bên bán trực tiếp gặp nhau để thương lượng, quyết định việc
mua - bán chứng khoán. Đây là phương thức phổ biến hiện nay tại Việt Nam.
+
Bên mua và bên bán có thể giao dịch thông qua các nhà môi giới chứng
khoán. Hiện nay, phương thức này ít phổ biến hơn, nhưng xu hướng phát
triển của thị trường thì trong tương lai, phương thức này sẽ chiếm ưu
thế hơn so với phương thức trực tiếp mua - bán.
-
Thu thập thông tin của các loại cổ phiếu: để mua chứng khoán trên thị
trường OTC, NĐT thường tìm kiếm thông tin từ các nguồn như:
+
Thông tin từ các báo cáo tài chính (BCTC): nhìn chung, các CTCP chưa
niêm yết không có BCTC được kiểm toán. Do những mục đích khác nhau mà DN
có nhiều hệ thống sổ sách kế toán, BCTC. Mặt khác, việc có được một bản
BCTC của DN đối với một người bình thường là điều không hề đơn giản,
nhất là trong điều kiện mà ngay bản thân DN không biết thông tin nào nên
công bố, thông tin nào không nên. Do đó, việc thu thập thông tin từ DN
qua con đường chính thức khá khó khăn, nếu NĐT không có những mối liên
hệ nhất định với công ty đó.
+
Thu thập thông tin qua các cơ quan chức năng: Theo quy định, DN phải
báo cáo tình hình hoạt động cho cơ quan đăng ký kinh doanh (Sở Kế hoạch
và Đầu tư). Tuy nhiên, việc tuân thủ quy định này của các DN không thực
sự nghiêm túc hoặc các thông tin cũng rất chung chung. Và các cơ quan
chức năng cũng không có tránh nhiệm và nghĩa vụ công bố các thông tin
của DN. Vì vậy, việc có được thông tin từ các cơ quan này gần như là bất
khả thi đối với NĐT. Ngoài ra, còn có một tổ chức lưu trữ thông tin về
các DN, đó là Trung tâm Thông tin tín dụng (CIC) thuộc Ngân hàng Nhà
nước. Trung tâm này lưu trữ thông tin cơ bản của các DN có quan hệ tín
dụng với các tổ chức tín dụng. Tuy nhiên, tính cập nhật của các thông
tin này không cao.
+
Thu thập thông tin từ các phương tiện thông tin đại chúng: khi không
thể thu thập thông tin về DN từ các đầu mối thông tin nêu trên, NĐT có
thể thu thập thông tin từ các phương tiện thông tin đại chúng. Tuy
nhiên, nhược điểm của nguồn dữ liệu này là rời rạc, độ tin cậy không
cao.
+
Thu thập thông tin từ các nguồn khác: thông tin từ những hội, nhóm kinh
doanh chứng khoán, thông tin không chính thức từ bên trong DN… Nhìn
chung, các nguồn thông tin nêu trên không đủ căn cứ vững chắc và không
chính xác để NĐT ra quyết định. Nhưng trong thực tế, các chứng khoán vẫn
được mua bán, chuyển nhượng, thậm chí, tại những thời điểm cao trào,
nhiều loại chứng khoán được mua bán, chuyển nhượng rất sôi động.
Những rủi ro thường gặp khi mua bán cổ phiếu OTC
Một
là, tranh chấp hay thiệt hại về quyền mua cổ phiếu (CP) mới tăng vốn.
Một trong những kỳ vọng lớn nhất về lợi ích của người mua CP là quyền
mua CP phát hành tăng vốn. Đây là một khoản lợi lớn của người sở hữu CP.
Tuy nhiên, thông thường trước khi phát hành CP tăng vốn, công ty tiến
hành chốt danh sách cổ đông. Tại thời điểm đó, những ai sở hữu CP nằm
trong danh sách cổ đông của công ty sẽ được mua thêm CP mới.
Với
những người mua CP trong giai đoạn giao thời hoặc khi danh sách cổ đông
đã được chốt, nếu không biết thì dù tiền đã thanh toán cho người bán,
CP đã nắm giữ, nhưng chưa làm xong thủ tục chuyển nhượng, người mua vẫn
mất quyền mua, quyền mua CP mới vẫn thuộc về người bán. Như vậy, NĐT
trên thị trường OTC cần chú ý, phải luôn luôn thỏa thuận bằng hợp đồng
chuyển nhượng với người bán, ghi rõ quyền lợi mua CP mới tăng vốn thuộc
về ai. Loại rủi ro này phổ biến nhất trên thị trường OTC.
Hai
là, tranh chấp hay thiệt hại về cổ tức. Cổ tức được chia cho cổ đông
dựa trên số lượng cổ phần họ đang nắm giữ. Thông thường, công ty chia cổ
tức sau khi kết thúc năm tài chính, một số công ty tạm ứng cổ tức sau 6
tháng. Rủi ro giao dịch CP ở chỗ, khi mua CP, người mua không nắm bắt
được thông tin, không thỏa thuận rõ ràng trong hợp đồng chuyển nhượng.
Do đó, cũng tương tự như trường hợp trên, người mua mặc dù nắm giữ CP,
nhưng không được nhận cổ tức.
Ba
là, rủi ro trong mua bán CP chưa được chuyển nhượng. Có những CP theo
quy định nội bộ của công ty, sau 1 năm mới được chuyển nhượng, nhưng
nhiều NĐT không nắm được thông tin nên đã
mua. Và trong thời hạn 1 năm đó, các quyền lợi như mua thêm CP tăng
vốn, nhận cổ tức… vẫn thuộc về người đứng tên sở hữu CP (người bán), còn
người đã bỏ tiền ra mua thì bị chiếm đoạt quyền lợi.
Bốn
là, rủi ro trong giao dịch nhận chuyển nhượng quyền mua. Trong các đợt
phát hành thêm CP mới để tăng vốn, cổ đông hiện hữu, cổ đông chiến lược
hay CBCNV được quyền mua CP. Khi đó, nhiều người do không huy động được
tiền hoặc vì nhiều lý do khác đã bán quyền mua CP. Giá bán quyền mua
thường thấp hơn giá thị trường thời điểm đó. NĐT mới thấy giá thấp, hấp
dẫn thường chấp nhận mua. Nhưng từ khi nộp tiền để mua CP cho đến khi
nhận được CP là khoảng thời gian khá dài, nên đến khi nhận được CP thì
CP vẫn đứng tên chủ sở hữu là người bán. Khi đó, nếu giá CP đứng yên,
giảm hay người bán nghiêm túc, đứng đắn thì việc làm thủ tục chuyển
nhượng không vấn đề gì. Ngược lại, gặp phải người không trọng chữ tín
thì dễ dàng bị đánh tháo và hứa hẹn trả lại số tiền trước kia đã nhận,
kèm với lãi suất ngân hàng.
Đề
án Quản lý thị trường OTC đã được xây dựng nhằm tạo điều kiện cho NĐT
và doanh nghiệp giao dịch CP minh bạch và hiệu quả hơn. Qua đó, cơ quan
quản lý nhà nước có được thông tin để định hướng và phát triển thị
trường. Dự kiến, trong năm nay, TTGDCK Hà Nội (HASTC) sẽ đưa thị trường
các CP OTC vào giao dịch. Theo đó, các giao dịch được thực hiện tại
CTCK. Cuối ngày, CTCK gửi báo cáo về HASTC để tổng hợp. HASTC sẽ tạo cơ
chế để các CTCK thực hiện giao dịch cho khách hàng.
Một
vấn đề quan trọng là NĐT cần trang bị kiến thức về phân tích và đánh
giá CP trước khi ra quyết định đầu tư, họ cũng cần phải tỉnh táo hơn đối
với các tin đồn, tránh bị cuốn theo cơn lốc mua - bán để rồi cuối cùng
có thể sẽ bị thua thiệt.
(ĐTCK - 27/6/2008)