Chính sách “tiền trực thăng” nguy hiểm như thế nào?

NHTW Nhật Bản được kỳ vọng sẽ áp dụng chính sách tiền trực thăng để vực dậy nền kinh tế. Tuy nhiên, trong quá khứ, bậc tiền bối và nhà quý tộc Korekiyo Takahashi đã đối mặt rất nhiều khó khăn thậm chí là đánh đổi cả tính mạng của mình vì chính sách này.

Ở quốc gia duy nhất trên thế giới mà tỷ phú cầm tờ tiền mệnh giá 1 tỷ mà vẫn không thể mua nổi bát phở, lạm phát trung bình hàng năm lên tới 400.000%. Và nếu không kiểm soát tốt, Nhật Bản có thể là phiên bản tiếp theo của Zimbabwe khi sử dụng “tiền trực thăng”, tức là bơm tiền trực tiếp vào nền kinh tế, tài trợ cho các khoản chi tiêu công hoặc trực tiếp đưa tiền mặt cho người dân thay vì thông qua chính sách tiền tệ.

Như Thống đốc Ngân hàng Nhật Bản ở thời điểm hiện tại là Haruhiko Kuroda sẽ phải đối mặt với nhiều áp lực để khởi động công cụ kích thích kinh tế “tiền trực thăng”, trong quá khứ, bậc tiền bối và nhà quý tộc Korekiyo Takahashi đã đối mặt rất nhiều khó khăn thậm chí là đánh đổi cả tính mạng của mình để thực hiện chính sách trên.

 Korekiyo Takahashi đứng giữa

Là cố vấn kinh tế của Nhật Bản vào đầu những năm 1930, Takahashi bắt đầu khởi xướng chính sách tương đương biện pháp “tiền trực thăng”, bằng cách dùng BOJ (NHTW Nhật Bản) tài trợ trực tiếp cho thâm hụt chi tiêu của Chính phủ. “Cùng với việc từ bỏ những tiêu chuẩn vàng, chính sách của Takahashi đã cứu Nhật Bản khỏi cuộc Đại khủng hoảng bằng cách khiến đồng yên giảm giá mạnh”, Bernanke (cựu chủ tịch FED) nhận định năm 2003.
Thật không may, câu chuyện không kết thúc tại đó. Tiếp theo sau khi “rải tiền từ trực thăng”, Takahashi đã phải tìm cách để kiềm chế thâm hụt ngân sách bằng cách cắt giảm chi tiêu cho quân sự. Ông bị ám sát vào năm 1963 bởi sự nổi loạn của các sĩ quan quân đội. Các khuôn phép tài chính bị phá vỡ và lạm phát tăng cao kéo Nhật Bản đến gần hơn với chiến tranh Thế giới thứ II.

Vì vậy, những bài học cần được rút ra ngày hôm nay để Thống đốc BOJ ngăn chặn một cuộc suy thoái giảm phát sẽ là gì?

Như Bernanke đã lưu ý, chương trình tài trợ tài chính của Takahashi đã hoạt động. Song, việc "khóa vòi nước tài trợ ngân sách" ngay sau đó đã được chứng minh là điều không thể - với những hậu quả bất lợi cho nền tài chính và kinh tế quốc gia.

Khái niệm tiền trực thăng được nhà kinh tế học Milton Friedman đưa ra vào năm 1969 và từ đó trở đi chính sách này đã trở thành một nền tảng cho một sự kết hợp giữa chính sách tài khóa và tiền tệ.

Thay vì phát hành trái phiếu, Chính phủ sẽ được tài trợ bởi tiền mới in từ NHTW của quốc gia đó. Sau đó, Chính phủ sẽ dùng số tiền mặt đó để bơm trực tiếp vào nền kinh tế với việc cắt giảm thuế hoặc thông qua các chương trình chi tiêu.

Trong những năm qua, Nhật Bản luôn là nước đứng đầu trong những cuộc tranh luận về “tiền trực thăng” bởi vì những chính sách tiền tệ của BOJ đưa ra cho đến nay vẫn chưa thể kích thích nền kinh tế trong nước. Hiện tại, bảng cân đối của BOJ đã có quy mô tương đương 80% GDP của Nhật Bản.

Ngoài Nhật Bản, các NHTW khác cũng đang bắt đầu xem xét áp dụng biện pháp “táo bạo” này trong bối cảnh nền kinh tế trong nước không thể khá lên.

Peter Praet, chuyên gia kinh tế cao cấp tại Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) cho biết thực hiện “tiền trực thăng” là một bước đi táo bạo mà theo lý thuyết thì đây là những điều cuối cùng mà các NHTW có thể làm. Tương tự, chủ tịch hiện tại của FED, Janet Yellen nói rằng sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tài khóa và tiền tệ “là một điều gì đó hợp pháp có thể xem xét”.

Đừng quên Zimbabwe

Bản chất của “tiền trực thăng” cũng giống như một bữa ăn trưa miễn phí. Chính phủ nhận được tiền mặt từ NHTW mà không phải trả lãi và cũng không cần trả lại. Sau đó, Chính phủ cung cấp nguồn thức ăn miễn phí đó trực tiếp đến người dân.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mà phương pháp tiền trực thăng mang lại là nguy cơ khó lường, đặc biệt là nguy cơ siêu lạm phát. Những gì nước Mỹ trải qua trong giai đoạn nội chiến 1861 - 1865 hay siêu lạm phát ở Zimbabwe là minh chứng cho điều đó.

Đó là lý do tại sao nhiều NHTW, bao gồm cả BOJ, kiên quyết chống lại khái niệm tiền trực thăng, mặc dù họ kỳ vọng lạm phát sẽ tăng lên. Ngoài ra, pháp luật cũng nghiêm cấm BOJ mua trái phiếu chính phủ trực tiếp từ Bộ tài chính. Thay vào đó, BOJ phải mua từ những người trung gian như ngân hàng, mới được quyền sở hữu trái phiếu chính phủ. “Nếu các khuôn khổ pháp lý hiện nay không thay đổi, thì phương pháp “tiền trực thăng” không thể được áp dụng”, Thống đốc Kuroda nói với các nhà lập pháp nước này.

Trong tuần qua, ngân hàng Thanh toán Quốc tế đã cảnh báo rằng chính sách tiền trực thăng chắc chắn sẽ phá bỏ sự độc lập của NHTW và do đó kéo theo rủi ro công chúng mất niềm tin vào các tổ chức tiền tệ.

“Luyên thuyên về “tiền trực thăng” phần lớn là lừa đảo. Cho dù là tài trợ bằng cách phát hành trái phiếu với lãi suất bằng không hoặc bằng cách rút tiền từ NHTW, tất cả không tạo ra nhiều sự khác biệt. Điều quan trọng là tăng gói kích thích nền kinh tế - tài chính”, cựu chuyên gia kinh tế tại Qũy Tiền tệ Quốc tế, Olivier Blanchard cho biết.

Ít ưu đãi

“Nhật Bản đã tham gia vào một chiến lược liên quan đến chính sách “tiền trực thăng”, Etsuro Honda, một cố vấn của Thủ tướng Shinzo Abe, cho biết trong một cuộc phỏng vấn trong tháng này.

Do mức lãi thu được từ trái phiếu chính phủ Nhật Bản không thỏa mãn, các ngân hàng có ít động lực để mua chúng, trừ khi họ mong đợi NHTW mua lại. Vì thế, có thể lập luận rằng NHTW đang triển khai một phiên bản “tương tự” tiền trực thăng trong thực tế, theo giám đốc nghiên cứu kinh tế tại Natixis ở Tokyo, Kohei Iwahara cho biết.

Tuy nhiên, những người ủng hộ chính sách tiền trực thăng khẳng định rằng có những lợi thế khi bơm tiền mặt trực tiếp so với cách gián tiếp là thông qua trung gian là các ngân hàng. 
Chính phủ sẽ không phải trả tiền lãi, khác với việc họ vay mượn trên thị trường trái phiếu.
Ngoài ra, kích thích tài khóa được tài trợ bằng cách đi vay mang lại các lợi ích tương tự, nhưng những lợi ích này có thể bị giảm bớt nếu người tiêu dùng nghĩ rằng rốt cuộc thuế sẽ phải tăng lên để bù trừ cho các khoản nợ ngày càng lớn – một vấn đề mà chính sách tiền trực thăng có thể tránh được. Vì vậy, người dân sẽ tiết kiệm nhiều hơn ngay từ bây giờ để chuẩn bị cho điều đó, kéo theo cầu giảm.

“Không giống như chương trình kích thích tài khóa được tài trợ bằng cách đi vay, chương trình tiền trực thăng không làm tăng gánh nặng thuế trong tương lai”, Bernanke cho biết.

Đinh Lộc

Theo Trí thức trẻ/Bloomberg

>> Helicopter money - Khi tiền từ trên trời rơi xuống

Helicopter money - Khi tiền từ trên trời rơi xuống

Ý tưởng "tiền trực thăng" đang một lần nữa trỗi dậy mạnh mẽ vì hiện nay các NHTW đã sử dụng gần như toàn bộ các công cụ kích thích kinh tế nhưng kinh tế toàn cầu vẫn "dậm chân tại chỗ".

Cụm từ “tiền trực thăng” nghe giống với một khoản công tác phí ở các quỹ đầu cơ. Tuy nhiên, đây lại là một phương pháp tiếp cận mới của chính sách tiền tệ, trong đó Chính phủ in tiền để tài trợ cho các khoản chi tiêu công hoặc trực tiếp đưa tiền mặt cho người dân. Đây là cách tiếp cận táo bạo và khác xa so với cách bơm tiền gián tiếp vẫn được sử dụng theo truyền thống.

Ý tưởng “tiền trực thăng” là của Milton Friedman – cha đẻ của chủ nghĩa tiền tệ (monetarism)* và là người nổi tiếng với câu nói từ năm 1969 rằng các NHTW không bao giờ thất bại trong việc tăng cung tiền vì họ luôn luôn có thể in thêm tiền. Ý tưởng này lại trỗi dậy một lần nữa vào đầu những năm 2000, khi các nhà kinh tế chật vật giải câu đố làm thế nào để cứu kinh tế Nhật Bản thoát khỏi bẫy giảm phát. Khi còn đương chức Chủ tịch Cục dự trữ liên bang Mỹ (Fed), Ben Bernanke đã nhắc đến khái niệm này và từ đó có biệt danh “Ben trực thăng”.

Tháng trước, Chủ tịch NHTW châu Âu (ECB) Mario Draghi đã miêu tả đây là một “khái niệm rất thú vị”. Những người ủng hộ cho rằng đây là một cách hết sức đơn giản để vực dậy những nền kinh tế đang trên đà lao dốc. Đúng là những người không hiểu biết về những nghiệp vụ phức tạp của hệ thống tiền tệ có thể dễ dàng hiểu được phương pháp này, nhưng giống như những kênh truyền thống, biện pháp này đã không thể giải quyết triệt để chướng ngại vật lớn nhất đối với sự phồi hục của các nền kinh tế: các rào cản chính trị.

Ngày nay, các nền kinh tế lớn trên toàn thế giới đã đi theo “vết xe đổ” của Nhật Bản khi liên tiếp hạ lãi suất xuống mức gần 0 mà vẫn không thể đẩy tăng được lạm phát. Tăng trưởng GDP danh nghĩa rất thấp trong thời kỳ hậu khủng hoảng tài chính, đặc biệt lại là ở châu Âu và Nhật Bản – những “ứng viên” hàng đầu cho phương pháp tiền trực thăng. Những yếu kém cứ tồn tại dai dẳng bất chấp các NHTW luôn nỗ lực không ngừng. Thậm chí lãi suất đã rơi xuống mức âm và hàng nghìn tỷ USD đã được in ra để mua trái phiếu chính phủ.

Những người tán thành “tiền trực thăng” không thực sự có ý định “ném tiền ra khỏi trực thăng” vô tội vạ. Họ muốn kích thích tài khóa (dưới dạng chi tiêu công, giảm thuế hoặc thanh toán trực tiếp cho người dân) được tài trợ bởi số tiền mới được in thêm chứ không phải qua vay mượn và đánh thuế. Trong các gói nới lỏng định lượng (QE) hiện nay, các NHTW mua trái phiếu chính phủ và hứa sẽ giữ chúng cho đến khi đáo hạn. Tuy nhiên chiến lược mạnh mẽ hơn sẽ là trao tiền trực tiếp cho người dân. Jeremy Corbyn, lãnh đạo đảng Lao động Anh, gọi đây là “QE cho mọi người”.

Có thể dễ dàng chỉ ra những ưu điểm của “tiền trực thăng”. Không giống như những thay đổi về lãi suất, phương pháp này tỏ ra hiệu quả mà không cần lượng cho vay phải tăng lên. Tiền trực thăng cũng giúp giảm nguy cơ bong bóng tài sản và tỏ ra hiệu quả hơn trong trường hợp khủng hoảng khiến hệ thống ngân hàng lung lay. Các biện pháp kích thích tài khóa được tài trợ bằng tiền đi vay cũng đem lại những lợi ích tương tự, nhưng sẽ tỏ ra kém hiệu quả nếu người tiêu dùng nghĩ rằng cuối cùng thì thuế sẽ tăng lên để trả nợ.

Một nghiên cứu được công bố năm 2014 bởi Jordi Galí (chuyên gia kinh tế tại trung tâm nghiên cứu CREi đặt tại Barcelona) đã chỉ ra rằng “tiền trực thăng” sẽ rất hữu hiệu đối với một nền kinh tế đang trên đà suy thoái và hơn nữa còn không gây áp lực lạm phát.

Các nhà kinh tế ở ngân hàng Deutsche Bank mới đây cũng nhận xét trong các trường hợp khẩn cấp (đặc biệt là chiến tranh thế giới), hầu hết các nền kinh tế phát triển đã chuyển sang giải pháp này. Đúng là trong một số trường hợp “tiền trực thăng” sẽ tạo ra siêu lạm phát, nhưng in tiền để “chạy trốn” một cuộc suy thoái sẽ tạo ra ít rủi ro hơn so với việc in tiền để tài trợ cho một nền kinh tế quá yếu ớt để có thể tăng thuế. Các NHTW hoàn toàn độc lập cũng khiến mọi việc dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, điểm yếu thực sự của “tiền trực thăng” là đây chỉ là một giải pháp kỹ thuật trong khi nó phải giải quyết vấn đề chính trị. Kinh tế châu Âu chậm phục hồi hơn Mỹ một phần là bởi ECB quá chậm chạp và lưỡng lự không muốn triển khai nới lỏng định lượng. Luật pháp châu Âu cấm ECB tài trợ cho các Chính phủ và chỉ đến năm ngoái, khi mà giảm phát lên đến đỉnh điểm, ông Draghi mới có thể thuyết phục được các nhà cầm quyền. Hơn nữa để theo đuổi giải pháp “tiền trực thăng”, châu Âu sẽ phải sửa đổi hiệp ước đã đặt nền móng cho EU.

Tiền không phải là tất cả

“Tiền trực thăng” luôn sẵn sàng, điều còn thiếu là quyết tâm chính trị để quyết định có sử dụng biện pháp này hay không và sử dụng như thế nào. Nỗi lo ngại về lạm phát và rủi ro đạo đức là những rào cản rất lớn.

Các Chính phủ nên bắt đầu xây dựng bộ khung chính sách cho việc sử dụng “tiền trực thăng” ngay từ bây giờ. Khi cuộc khủng hoảng tiếp theo nổ ra, gần như chắc chắn các NHTW sẽ không còn dư địa để giảm lãi suất.

Chủ nghĩa tiền tệ là hệ thống các học thuyết và lý luận kinh tế vĩ mô liên quan đến tiền tệ, một biến số kinh tế quan trọng. Những người theo chủ nghĩa tiền tệ không ủng hộ việc lạm dụng chính sách tiền tệ để ổn định chu kỳ kinh tế. Họ đề nghị để tiền tệ trung lập hoặc chỉ nên giữ cho tốc độ tăng cung tiền chậm, ổn định và vừa đúng bằng tốc độ tăng sản lượng thực tế.

Thu Hương

Theo Trí thức trẻ/Economist

>> Mở tài khoản chứng khoán - Tư vấn Đầu tư Chứng khoán